Kıdem tazminatı kanunda gösterilen fesih hallerinden en az bir yıllık kıdeme sahip işçiye veya işçinin ölümü hallerinde hak sahiplerine işveren tarafından kanun gereği ödenmesi gereken, miktarı işçinin kıdemine ve son brüt kazancına (giydirilmiş ücretine) göre belirlenen bir miktar paradır.
İşçi ister süresi belirli, isterse süresi belirsiz iş sözleşmesine göre çalışan, kanunda gösterilen hallerde kıdem tazminatı ödenmesi mümkündür.
Belirli süreli sözleşmelerinde belirli sürenin dolup sözleşmenin kendiliğinden son bulması halinde veya tarafların anlaşarak sözleşmeyi sona erdirmelerinde kıdem tazminatı ödenmesi söz konusu değildir.
Kıdem başlangıcı ve Kıdem sonu nedir?
Kıdemin başlangıcı, iş sözleşmesinin yapıldığı tarih değil, işçinin fiilen işe başladığı tarihtir. Kıdem sonu ise, işçinin ölüm tarihi veya fesih bildirimi süresinin bittiği tarih ya da haklı sebeple derhal feshin bildirildiği tarihtir.
Yine deneme süresi, hafta tatili ,ulusal bayram ve genel tatil günleri, yıllık izin süreleri ,makul süreyi aşmayan hastalık izinleri, zorlayıcı sebeplerle çalışılmayan süreler işçinin kıdemine dahildir.
Kıdem Tazminatında Hangi Ücretler Baz Alınmalı?
Kıdem tazminatı hesaplamasına esas alınacak ücrete asıl ücret, asıl ücretten başka işçiye haftalık, aylık, yıllık ödemelerle sağlanmış para ve parayla ölçülmesi mümkün sözleşmelerden veya kanundan doğan ve süreklilik gösteren tüm menfaatler kabul edildiği ‘’brüt’’ olarak dahil edilir.
İşçinin kıdemi her yılı için, son aldığı brüt giydirilmiş 30 günlük ücret ödenecektir.
Yıldan artan süreler içinde (aylar ve günler) aynı oranda ödeme yapılacaktır.
Tavan veya kıdem tazminatının üst sınırı 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek dereceli devlet memuru olan Başbakanlık Müsteşarının bir yıl içinde alacağı emekli ikramiyesi miktarı kadardır . İşçiye ödenecek kıdem tazminatı bu tavanı aşamaz. (2022 yılında 30.06.2022’ye kadar tavan 10.848,59 olarak açıklanmıştır.)
Gelir Vergisi Kanunu md 25/VII ‘ye göre İş kanunu Ve Deniz İş Kanunu’na göre ödenen kıdem tazminatlarından gelir vergisi kesilmez sadece damga vergisi uygulanır.
Serbest Bölgelerde faaliyet gösteren firmalarda ise damga vergisi muafiyeti olması sebebiyle hiç hesaba katılmamalıdır.
Özel sektör işvereni isterse kıdem tazminatı tavanını aşarak brüt ücret üzerinden kıdem tazminatı ödemesi yapabilir. Ancak tavanı aşan kısım ücret gibi değerlendirilerek gelir vergisi ve sigorta primine tabi tutulur (193 GVK m.25; 5510 SSGSSK m.80). Çünkü Gelir Vergisi Kanunu’nun 25. maddesi ile 1475 sayılı Kanuna göre ödenen kıdem tazminatı vergiden müstesna tutulmuştur.
Kıdem Tazminatının Hesabına Dikkate Alınacak Ödemeler
Çıplak ücret, yemek yardımı, kasa tazminatı, gıda yardımı, yakacak, eğitim, konut, giyecek, erzak, sosyal yardım niteliğinde ayakkabı ya da bedeli, unvan tazminatı, aile yardımı, çocuk zammı, temettü, havlu ve sabun, taşıt yardımı, yıpranma tazminatı, kalifiye zammı, sağlı yardımı, mali sorumluluk tazminatı, devamlı ödenen primler.
Kıdem Tazminatının Hesabına Dikkate Alınmayacak Ödemeler
Yıllık izin ücreti, evlenme yardımı , bir defalık verilen ikramiyeler hastalık yardımı ,genel tatil ücreti, doğum yardımı, ölüm yardımı, izin harçlığı, jestiyon ödemeler, teşvik ikramiyesi, seyahat primleri, devamlılık göstermeyen primler, fazla mesai, iş arama yardımı ve harcırah.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları Nelerdir?
İşveren, süresi belirsiz bir iş sözleşmesini İş kanunu md. 17’ye göre, fesih bildirimi süresi vererek veya bu sürelere ilişkin ücreti peşin ödeyerek ya da ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olarak fesheder.
- Maddeye göre yapılan tüm işveren fesihlerinde, en az bir yıllık kıdeme sahip işçinin kıdem tazminat hakkı vardır.
Muvazzaf Askerlik Hizmetini Yapmak Amacıyla Fesih;
Erkekler muvazzaf askerlik hizmeti için istifa etmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanacaklardır. Askerlik hizmeti için istifa durumunda, işçi celp döneminden makul bir süre önce işyerinden ayrılırsa tazminata hak kazanabilir Ancak Yargıtay kararlarıyla sabit olduğu üzer, örneğin celp döneminden 6-7 ay önce işçinin, askerliği gerekçe göstererek iş akdini feshetmesi durumunda süre makul olmadığından kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır. Ayrıca işçiler işyeriyle anlaşarak iş akdini askıda tutup, askerlikten sonra işe başlamaları yönünde anlaşıp herhangi bir tazminat talep etmeyebilirler.
Bağlı Bulunduğu Sosyal Güvenlik Kurumundan Yaşlılık veya Malullük Aylığı ya da Toptan Ödeme Almak Amacıyla Fesih;
İşçilerin emekli olması durumunda kıdem tazminatına hak kazanacakları kanunda sayılan unsurlardan biridir. Gerçekten de işçi yaşlılık, malullük veya emeklilik aylığı ya da toptan ödeme almak amacıyla iş akdini feshetmesi durumunda kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Ayrıca İşçinin bu kapsamda kıdeme hak kazanabilmesi için bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat ettiğini de belgelemesi gerekmekle birlikte belgelenmemiş olması da başlı başına kıdem tazminatının ödenmemesi için geçerli bir sebep değildir.
Sigortalılık Süresi ve Prim Ödeme Gün Sayısı Tamamlayıp Emeklilik Yaşını Doldurmandan Fesih;
İşçi yaş koşulu dışında diğer emeklilik şartlarını tamamladığı takdirde de kıdem tazminatına hak kazandığına ilişkin ilgili kurum yazısını işverene vererek kıdem tazminatına hak kazanabilmektedir.
Örneğin: 08.09.1999 tarihinden önce işe girmiş olanlar 15 yıl 3600 gün primlerini doldurdukları takdirde kıdem tazminatına hak kazanırlar
08.09.1999 Ve 30.04.2008 işe giren erkeklerde 60 yaşını kadınlarda 58 yaşını doldurması ve 3600 gün primlerini doldurdukları takdirde kıdem tazminatına hak kazanırlar.
Bu sürelerin ve prim günlerinin aynı işyerinde gerçekleşmesi şart olmayıp işçinin iş hayatındaki toplam prim gününün bu şartları karşılaması yeterlidir. Bu takdirde işçi o işyerinde çalıştığı süreyle sınırlı olarak kıdem tazminatına hak kazanabilecektir.
Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde sözleşmeyi feshi;
Kadın işçi evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini feshedebilir. Kadın işçinin bu hakkı bir yıllık zaman aşımına tabidir. Evlenen kadın işçi evlilik tarihinden-resmi nikâh tarihi-itibaren bir yıl içinde bu hakkını kullanmadığı takdirde bir daha bu hakkını kullanamaz. Evlilik nedeniyle iş sözleşmesini bir yıllık zaman içinde fesheden kadın çalışana halen yürürlükte olan 1475 sayılı iş yasasının (Md.14) hükmü gereğince işveren tarafından kıdem tazminatı ödenmesi gerekir.
İşçinin Ölümü;
İşçinin iş kazası olsun olmasın herhangi bir nedenle hayatını kaybetmesi durumunda da 1 yıllık kıdem şartını doldurduğu takdirde, kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenecektir.
İşçi Tarafından Haklı Nedenle Fesih Halinde, İşçi Kıdem Tazminatına Hak Kazanması;
4857 sayılı İş Kanunu 24. Maddesine göre haklı nedenlerin varlığı halinde işçi tarafından bildirim süresine uyulmaksızın iş akdi derhal feshedilebilir. Bu durumda da işçi kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Örneğin işçinin çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılması, işçiye mobbing yapılması, işçinin işyerinde tacize uğraması, çalışma koşullarının işçinin sağlığını etkileyecek nitelikte olması vb. hususlar birer haklı fesih sebebi olup işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Yine uygulamada sıklıkla rastlandığı üzere işçiye fazla mesai ücretinin ödenmemesi veya fazla mesai ücreti ödendiği halde yıllık 270 saatten fazla, fazla mesai yaptırılması, işçiye ücretinin ödenmemesi gibi hususlar da birer haklı nedenle fesih sebebi olup işçi kıdem tazminatına hak kazanır.
Kıdem Tazminatı Davasında Faiz
Kıdem tazminatının fesih tarihi itibariyle ödenmesi gerekmektedir. Zamanında ödenmemesi durumunda gecikme faizi olarak iş sözleşmesinin feshedildiği tarihinden itibaren mevduata uygulanan en yüksek faiz talep edilebilir.
Kıdem Tazminatı Davasında Zamanaşımı
Kıdem tazminatında zamanaşımı süresi 10 yıldır. Çalışılan süre zamanaşımını kestiğinden bu süre fesih tarihinden itibaren işlemeye başlayacaktır
Kıdem Tazminatı Davasında Yetkili Mahkeme
İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca bu davalarda yetkili mahkeme davalı işverenin merkezinin bulunduğu yerde açılabileceği gibi davacının çalıştığı işyeri farklı bir yerdeyse işyerinin bulunduğu yerin bulunduğu yerde de açılabilir.
Ayrıca işçinin ihbar, fazla mesai, ulusal tatil, yıllık izin hafta tatili gibi alacakları da ödenmediyse işçi kıdem talebiyle birlikte bu taleplerini de aynı dava içerisinde isteyebilmektedir.
ÖZGÜL ŞİMŞEK
